2.خوب گوش کردن

 

آیا لازم است که به حرف دیگران خوب گوش کنیم؟

پاسخ های خود به این سوال را در ذهن بیاورید. اگر عادت کنیم که فقط حرف بزنیم و از خاطرات و مشکلات و مسائل خود بگوییم، دیگر گوشی برای توجه به سخن دیگران نخواهیم داشت. گاهی طرف مقابل از موضوعی میگوید و ما از موضوعی دیگر.

در حالی که ما دوست داریم وقتی درد دل میکنیم ، همه سراپا گوش باشند و عکس العمل مناسب نشان دهند. فرض کنید موضوعی مطرح شده وچند نفر همزمان شروع به صحبت میکنیم و هر یک بی توجه به دیگران به سخن خود ادامه میدهد. در این شرایط از هر کدام میپرسد : آیا شما حرفهای آن یکی را شنیدید؟ آیا او متوجه حرف های شما شد؟ اگر هر کس نصفه و نیمه چیزی از سخن دیگری شنیده و منظور کامل او را متوجه نشده، پس هدف از این گفتگو چیست؟ آیا قرار است که هرکس فقط حرف خودش را بزند و برود؟ در این شرایط چگونه انتقال پیام، الفت و همدلی و همراهی اتفاق می افتد؟ یا اگر نقدی صورت بگیرد، نقد درست و منصفانه ای خواهد بود، یا با پیش فرض ها و پیش داوری های ذهن شنونده انجام گرفته است؟ چه خوب بود اگر بیشتر به دیگران مجال سخن گفتن و اظهار نظر میدادیم، بیشتر می شنیدیم. و فکر میکردیم. چقدر تاکنون شنیدن همراه با سکوت، بدون هیچ دفاع و جواب را تجربه کرده ایم؟

 

امام صادق ( ع):

از اخلاق نادان، پاسخ دادن قبل از شنیدن و بحث کردن قبل از فهمیدن و حکم کردن

به موضوعی است که نمیشناسد.

 

سوره مبارکه ملک : وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ ﴿۱۰﴾

و گویند اگر شنیده [و پذیرفته] بودیم یا تعقل کرده بودیم در [میان] دوزخیان نبودیم (۱۰)

 

3.مستند گفتن ، مستند شنیدن ( پرورش تفکر انتقادی )

  تفکر انتقادی به معنای « رد نکردن هر چیز و نپذیرفتن هر چیز بدون دلیل و ملاک های درست» است. 

 اگر یاد بگیریم که حرفهای معتبر و منطقی بزنیم و برای شنیده ها دنبال سند و اعتبار سخن باشیم، بسیاری از شایعات، خرافات، و توطئه ها بی اثر میشود.  کشورهایی در اوج نا امنی وجود دارند که با تبلیغات، مهد امنیت نمایانده میشوند و کشوری دیگر در اوج امنیت و شکوفایی را با شایعه سازی و زیر سوال بردن مدام ، در استرس و احساس نا امنی نگاه میدارند. گرچه نا صحیح بودن بسیاری از شایعات ، بعدا معلوم میشود اما حس نارضایتی و نابسامانی برای مردم باقی میماند. اگر یکی دو نفر خبری را بدهند، حتما صحت دارد؟ رگر بگویند خودمان دیدیم یا خودمان شنیدیم چه؟ آیا اتفاق افتاده که خودمان چیزی را اشتباه دیده یا ناقص و جابجا شنیده باشیم؟ از راهکارهای مدیریتی این است که : همیشه حرفی را بزن که بتوانی بنویسی، چیزی را بنویس که بتوانی امضا کنی و چیزی را امضا کن که بتوانی پایش بایستی. - با هر کس باید مثل خودش رفتار کرد؟ کی گفته؟ مامانم میگه شنیده ای که میخواهند تاریخ ایران را از کتابهای مدارس حذف کنند؟ از کی شنیده ای؟ روزنامه ها نوشته اند. کدام روزنامه؟ همین روزنامه..... همین روزنامه که امروز بعضی مطالبش تکذیب شد؟ شنیده ای که وزیر جدید میخواهد بین همه راهرو ها دیوار بکشد؟ کی گفته؟ همه میگویند. اگر مطلبی را چند نفر بگویند، نظر همه است؟  اگر موضوعی را همه بگویند ، حتما درست است ؟ به نظر شما هر شنیده ای را باید نقل کرد و به دیگر ی گفت؟ آیا دهان بینی و زودباوری نشانه ی بی فکری نیست؟

 پیامبر اعظم( ص) فرمودند: ای اباذر سخنان زاید را حذف کن و سخن به مقداری که نیازت را برآورد برای تو بس است. ای اباذر در دروغگویی شخص همین بس که هرچه را بشنود نقل کند. ای اباذر هیچ چیز برای حبس کردن طولانی در زندان سزاوار تر از زبان نیست. ای اباذر ، خدا نزد زبان هر گوینده حاضر است، پس شخص باید از خدا پروا داشته باشد و بداند که چه میگوید.

( مجالس صدوق، باب ۱۱۸، ص۳۳۹)

4. کنترل پیش فرض ها(پرورش تفکر انتقادی)

 پیش فرض ها را کنترل کنیم.

حال درونی بعضی اینگونه است: انگار همواره یک دست را حایل صورت کرده مبادا از کسی بخورد و دست دیگر را بالا برده و برای همه خط و نشان میکشد. نشانه اینکه کسی تفکر انتقادی دارد این است که هر حرفی را که بویی از مخالفت دارد ، رد نمیکند و با شروع کلام دیگری در پی پاسخ دادن نیست. یعنی بدون پیش فرض و سو گیری متعصبانه تا آخر به حرف گوش میدهد سپس بر مطلب فکر میکند. به سلمان فارسی گفتند: ریش تو بهتر است یا دم سگ؟ فکر کرد و گفت : هر کدام از صراط عبور کند ، البته آن بهتر است. مومن زیرک است و از یک سوراخ چند بار گزیده نمیشود، در عین حال امکان اینکه سخن حق، ابتکار جالب یا درس مفیدی را از افراد نادان یا مخالف خود دریافت کند ، بعید نمیداند. عاقل کسی را به طور کلی رد یا قبول نمیکند. قرار نیست راه حق و اثبات شده ای را رها کنیم و پای درس و رسانه هر کس و نا کس بنشینیم، اما اگر گذرمان به کسی افتاد که ادعایی یا خواسته ای داشت ، میتوان روی موضوع تامل کرد و مهر ابطال یا قبول را از قبل صادر نکرد. با پیش داوری و ذهنیت مثبت یا منفی به سراغ هر فرد یا موضوع رفتن، باعث قضاوتهای اشتباه میشود. پیش فرض خطا این است که دین خدا و رسول را مساوی با رفتار آدم ها بدانیم. ممکن است پدر یا مادری که خیر فرزندش را میخواهد، با اظهار نظر خطایی مانع خوشبختی او شود ، میشود ضمن درک آن خیرخواهی ، آن نظر خطا را نپذیرفت. چه بسیار دختران و پسران مجرد مانده یا متاهل و نابسامانی که علت اصلی نابسامانیشان اطاعت از خواسته های اشتباه افراد ظاهرا دلسوز است.اگر جوانان ضمن حفظ احترام افراد، تن به هر امر و نهی نابجایی ندهند و گفتگو کردن یا سکوت و مقاومت در برابر معیارهای اشتباه را بیاموزند ، با پیروی از ملاک های درست عقلی و خدایی ، زندگی خود را از ناکامی نجات میدهند.

سوره مبارکه اسرا آیه ۱۱ انسان همانگونه که در طلب خیر است( به دلیل شتابزدگی و عدم دوراندیشی) شر را به سوی خود میطلبد ، و انسان ( رشد نیافته) همواره شتابزده است.

5. خودتصحیحی (تفکر انتقادی)

 اهل نقد بودن؛یعنی دنبال اصلاح و رشد خود بودن.

بعضی شرکتهای نرم افزاری معتبر در دنیا مبلغ قابل توجهی را تعیین میکنند برای پاداش به کسانی که بتوانند اشکالات برنامه شان را پیدا کنند؛اولین صفت کسی که میخواهد در مسیر درست حرکت کند،این است که از پیشنهادات و انتقادات استقبال کندو قبل از هر کسی خودش منتقد خویش است.خود تصحیحی باعث میشود قبل از هر تصمیم و رفتاری به خود بگوییم آیا این بهترین انتخاب است؟وبعد از هر اقدام بگوییم：آیا این بهترین اقدام بود؟

افرادی که خود تصحیحی دارند با مرور وقایع و باز سازی صحنه ها در ذهنشان به تحلیل ماجرا پرداخته و تشخیص و برخورد خود را زیر سوال میبرند تا کاستی های احتمالی را جبران کنند برخورد های بعدی را بهبود بخشند اگر قانونی رااشتباه در ذهن خود جای داده اند آن را به دادگاه تجدید نظر عقل بفرستند و اگر خوب عمل کرده اند به خود قوت قلب بدهند. مثل بچه ها نباشیم که هر وقت از کسی شکایت دارند آخر ماجرا را تعریف میکنند.داستان را با حفظ جزئیات مثبت و منفی در رفتار و اندیشه خود مرور کنیم. دقت در این روایت مارا از افراط و تفریط حفظ میکند لذا نقاط قوت وضعف خود را به درستی شناسایی میکنیم:

 امام کاظم علیه السلام فرمودند：ازما نیست کسی که هرروز از خود حساب نکشد,اگر کار خوب کرده از خدا فزونی بخواهد و اگر کار بد کرده از خدا آمرزش خواهد و نسبت به آن توبه کند.

 < اصول کافی,ترجمه کمره ای,ج۵،ص۵۵۹>

6.خوب حرف بزنیم

 یا سامع الاصوات 

 خوب حرف بزنیم .

ارتباط ، حیاتی ترین نیاز انسان و گفتگو یکی از مهمترین راههای ارتباط است.اگر یاد بگیریم که خوب حرف بزنیم، پیامهای بهتری را منتقل میکنیم و از سوء تفاهم ها و اختلا در روابط جلوگیری میشود. ابتدا موضوع صحبت و مطلب اصلی را بیان کنیم، بعد توضیح بدهیم. کوتاه و مشخص حرف بزنیم. حرف دیگران را قطع نکنیم. در سخن گفتن به شرایط مخاطب توجه کنیم و اگر توجه یا رغبت ندارد ، ادامه ندهیم. پراکنده گویی نکنیم. نرم سخن بگوییم.

 امیرالمومنین ( ع): سخن نرم گوی تا دوستت بدارند.

7.در هر قصه ای نقش آدم بد را بازی نکنیم

 یا ولی الحسنات 

 در هر قصه ای نقش آدم بد را بازی نکنیم.

مطمئن باشیم که به تعداد کافی آدم بی فکر ، در عالم وجود دارد.چه نیازی است که برای هر کار ناراحت کننده، حرف نیش دار و خبر بد ، ما فورا داوطلب شویم؟ قبل از اینکه حرفی را به کسی بزنیم میتوانیم آن را در چندین حلقه از نای مورد بررسی قرار دهیم:

۱. در حلقه ی اول: آیا این حرف او را خوشحال میکند؟

۲.حلقه دوم: آیا این حرف برایش مفید است؟

۳. حلقه سوم: آیا نگفتن این حرف مشکلی ایجاد میکند؟

۴.حلقه چهارم: این حرف در چه شرایطی گفته شود بهتر است؟

۵.حلقه بعد:.... اگر گفتید چرا زرافه ها حرف نمی زنند؟

ما داوطلب مخالفت و ایراد و انتقاد نیستیم. اما گاهی هم لازم است که کسی جلوی خطا و خلافی را بگیرد یا نظر مخالفش را اگر تاثیری دارد اعلام کند. ملاک این است که تاثیر مثبت یا منفی یا خنثی سخن را بسنجیم، نه اینکه فقط بگوییم و بگوییم. اگر ناچار به ناراحت کردن یک نفر یا ناراحت کردن یک جمع باشیم، کدام را برمیگزینیم؟ اگر با طی مراحل قبلی به این نتیجه رسیدیم که لازم است خودمان این حرف را بزنیم ، شرایط مطلوب و زمینه سازی لازم را هم در نظر میگیریم.

8. سخن نشانگر اندیشه است

 یا خبیر

 سخن نشانگر اندیشه است .

سعدی شیرازی میگوید: « دو چیز طیره عقل است، دم فرو بستن به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی» ضربالمثل ها میگویند: « تا مرد سخن نگفته باشد ، عیب و هنرش نهفته باشد.» یا اینکه: « از کوزه همان برون تراود که در اوست.» پس کافی است کوزه را تکان دهی و بشنوی چه خبر است؟ اندیشمندان بشری به ارتباط متقابل زبان و تفکر پی برده اند. سخن گفتن، نوعی تفکر با صدای بلند است. لذا چگونه سخن گفتن نمایانگر چگونه اندیشیدن است. گاهی هنگام بیان مسائل و مشکلات مان آنها را حلاجی کرده و به راه حل ها نیز می رسیم. گاهی هم فقط حرف می زنیم و حرف میزنیم، بی هیچ سود و فایده ای .چه بسا با مرور مکرر مشکلات و ناراحتی ها باعث خستگی و آزار بیشتر خود واطرافیان نیز شده ایم. همانطور که سکوت و بی خیالی صرف ، کندی اندیشه و مشکلتت ارتباطی ایجاد میکند. شرکت در گفتگو های مفید میتواند تفکر و توجه را بیشتر کند و تفکر عاقلانه منجر به گفتگویی بجا ، با ادب، شادی آفرین و رشد دهنده میشود.

 امیرالمومنین ( ع) فرمودند: سخن بگویید تا شناخته شوید، زیرا انسان در زیر زبان خود پنهان است.

( نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص ۷۲۵)

9. گلایه فضا را تیره میکند

 یا نور

 گله کردن فضا را تیره میکند.

بسیاری از مسائلی که باعث ناراحتی یا سوء تفاهم شده اند ، مجددا تکرار نمیشوند. چیزی پیش آمده و تمام شده .لازم نیست هر اشتباهی را یاد آوری کنیم، حرفمان را با شکایت شروع کنیم و حتی ابراز محبتمان به شکل گله باش اگر کسانی را دعوت میکنیم تا به منزل ما بیایند، هدف ایجاد رابطه و محبت بیشتر است. به جای گله از اینکه چرا مدتی است نیامده اید، چرا آنروز آنطور شد، چرا اینقدر اشکال و ایراد دارید، بگویید:: (هر وقت دوست داشتید باز هم تشریف بیاورید، ما را خوشحال کردید، خیلی ممنون)

امیرالمومنین( ع): تا جایی که میتوانی حفظ ظاهر کنی، گله نکن که کینه آورد، و به دشمنی بکشاند، و گله بسیار بی ادبی است.

« آداب معاشرت( ترجمه بحالانوار ، ج۱، ص ۱۰۶»

10.فکر کن که دیگری هم عاقل است

یا غفور

 فکر کن دیگری هم عاقل است.

 تا دست از کنترل دیگران برنداریم، زندگیمان زیبا نمیشود. هر کسی که گمان میکند خودش محور عالم است و همه باید مطابق میل او فکر و رفتار کنند، مرتبا با غر زدن، تذکر دادن، شکایت، گله، تلافی، خودخوری و قطع ارتباط با دیگران، دست و پا میزند تا دنیایی بسازد که همه چیز آن با فکر خودش سازگار شود. غافل از اینکه هر یک از مردم، دنیا را از دریچه نگاه و تجربه ی خود میبیند و با طرز فکر خودش استنباط میکند. دستور دادن و باید و نباید کردن روش ساده اندیشان است. در حالیکه هنر خردمندان، کمک به تغییر زاویه دید دیگری و گسترش توانایی های فکری و طرح سوالات تفکر برانگیز و مفید برای اوست. برای سازگار شدن با مردم چاره ای نداریم جز اینکه به عقل و فهم دیگران احترام بگذاریم و به جای برخورد کردن با هر موضوع کوچکی که به سلیقه مان نمیخورد، روش های مختلف زندگی را باور کنیم. اگر بخواهیم در کسی تغییر ایجاد کنیم، باید بتوانیم نگاهش و توجهش را به موضوعی معطوف کنیم، به صورتیکه خود او احساس نیاز و انگیزه پیدا کند و دنبال مطلبی برود با مروری در خاطرات خود بیابیم آدم هایی را که در زندگی ما تاثیرات خوبی گذاشته اند، آیا اهل سلطه گری و عیب جویی و قهر و ...بوده اند یا ...؟

11.قرار نیست تمام مشکلات جهان را من حل کنم

 بسم الله ارحمن الرحیم

 قرار نیست تمام مشکلات جهان را من حل کنم.

دو نفر برای مهمانی به منزل سومس رفتند . چیزی از ورودشان نگذشته بود که مهمان اولی یاد مشکلات گذشته افتاد و شروع کرد به گلایه کردن از صاحب خانه.صاحب خانه هم بدون توجه به اینکه او مهمان است، شروع کرد به دفاع کردن از خود و بد و بیراه گفتن به او. نفر سوم، ابتدا تلاش کرد تا با شوخ طبعی قضیه را فیصله دهد.اما بعد که بی فکری این دو نفر را ( در بی توجهی به هدف از مهمانی و این همه تلاش و پذیرایی) دید، با سکوت و آرامش، خود را در گوشه ای مشغول کرد و درگیر ماجرا نشد. آنها کم کم آرام گرفتند و سفره را با کمک هم انداختند و خوردند و جمع کردند . آن دو نفر به هدف توجه نکردند ، با گله و شکایت فضا را تیره ساخته و ناراحتی خود را به دیگران منتقل کردند اما نفر سوم با سکوت عاقلانه خود و بی توجهی به اینکه چه کسی چه میگوید ، نشان داد که لازم نیست در میانه ی یک فتنه با شلوغ کردن بیشتر و طرفداری از این و آن، هیزمی بر آتش شود. لذا آتش کوچک کم کم خاموش شد. در دعواهای کودکانه، در گفتگوهای والد و فرزند، در بحث های زن و شوهر، در گلایه های پدر و مادر، بهترین نقش بی طرفی است. دعواهای سریالی خانوادگی و فامیلی نتیجه دخالت در مسائل تمام نشدنی این و آن است. تماشا کردن و عبور کردن از بسیاری موضوعات ریز و کم اهمیت ، مرام بزرگان است.

 امیرالمومنین ( ع) فرمودند: سکوتت را بیشتر کن تا اندیشه ات بیشتر شود، قلبت نورانی گردد و مردم از دستت در امان باشند؛ غرراحکم، حکمت ۴۲۵۲

کافی است از خود بپرسیم: آیا در هر امری باید نظر داد؟ آیا این مطلب را لازم است که ( من) بگویم یا سخن فرد دیگری میتواند موثر تر باشد؟ آیا ( الآن) باید این مطلب بیان شود یا زمانی بهتر را باید انتخاب کرد؟ آیا هر مشکلی را میتوان حل کرد؟ آیا من روش حل تمام مشکلات را میدانم؟ آیا امر به معروف و نهی از منکر شرایط و روش دارد؟ یا اجازه داریم که در هر امری وارد شویم حتی اگر نتیجه ی عکس بگیریم؟ آیا امر به معروف بستر سازی برای رشد و نیل به شرایط مطلوب تر نیز میتواند باشد؟ هر کسی میتواند بررسی کند که تا کنون در چه زمینه هایی و بر چه افرادی تاثیر مفید و مطلوبی داشته است.در همان موارد به کمک های خود ادامه دهد و از خدا بخواهد تا توان و اثر خیرش را افزون کند.